بیماری‌ های قارچ انوکی

بیماری‌ های قارچ انوکی یکی از چالش‌های مهم در کشت این قارچ است که سلامت محصولات تولیدی، کیفیت آن و سودآوری محصول را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. قارچ انوکی به دلیل ماهیت حساس و آسیب‌پذیرش، با عدم رعایت برخی نکات، آلوده به باکتری خطرناک لیستریا خواهد شد و در آن صورت، محصول دیگر قابل‌استفاده برای مصرف‌کنندگان نخواهد بود. در نتیجه مراقبت از این محصول در برابر بیماری‌ها اهمیت دو چندانی دارد.

بیماری‌های قارچ انوکی می‌توانند مشکلات پرورش قارچ را تشدید کرده و سلامت جامعه و سودآوری مجموعه تولیدکننده را تحت‌تأثیر قرار دهند؛ بنابراین شناخت، مبارزه و دفع به‌موقع این بیماری‌ها نه‌تنها سلامت محصولات مجموعه تولیدکننده را تضمین می‌کند و از ضررهای سنگین جلوگیری می‌کند؛ بلکه سلامت عمومی جامعه را نیز حفظ می‌کند.

مشخص‌ترین عوامل بیماری‌زا در کشت قارچ شامل گونه‌های pseudomonas ،Bacillus ،Penicillium و یا مگس سیارید (Scriarid) و نماتدها هستند. بعضی از این موارد نامحسوس بوده و به‌سرعت از طریق آب یا هوا و یا فعالیت‌های انسانی گسترش پیدا می‌کنند؛ بنابراین باید شناخت کافی نسبت به علائم و روش‌های مقابله با آنها داشته باشیم.

 

رعایت بهداشت و پیشگیری از بیماری ها در کشت قارچ انوکی

رعایت بهداشت و اقدامات پیشگیرانه در پرورش قارچ انوکی شامل مجموعه ای از عملیات ضد عفونی بسترهای کشت، دستورات بهداشتی برای کارکنان و عوامل، کنترل حشرات موذی و ناقل، کنترل شرایط محیطی و مدیریت پسماند و زباله است که از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. این راهکارها باعث تضمین رشد سالم محصول و جلوگیری از شیوع بیماری‌ها می‌شود.

برخی از این اقدامات عبارت‌اند از:

• ضدعفونی بستر کشت: استریل یا پاستوریزاسیون بسترهای کشت (خاک‌اره، تراشه چوب، غلات) قبل از عمل تلقیح، برای جلوگیری از هرگونه آلودگی بسیار مهم است. این عمل از بروز عوامل بیماری‌زا مانند قارچ‌ها و باکتری‌ها جلوگیری می‌کند.
• اقدامات حفاظتی کارکنان: کارگران مزرعه باید لباس تمیز، دستکش، کلاه، ماسک و کفش بپوشند تا از ورود آلاینده‌ها جلوگیری شود. رعایت دقیق بهداشت برای جلوگیری از شیوع عفونت از قسمت‌های آلوده سالن، بین باقی محصولات یا از منابع خارجی ضروری است.
• کنترل حشرات: حشرات، به‌ویژه مگس‌ های قارچ، می‌توانند به‌عنوان ناقل عوامل بیماری‌زا عمل کنند. اجرای تله‌های نوری یا چسبی حشرات، نصب تور و فیلتر در ورودی‌های هوای سالن و استفاده از سموم حشره‌کش (در صورت لزوم) به مدیریت این آفات کمک می‌کنkد.
• کیفیت هوا و تهویه سالن: حفظ تهویه مناسب و کنترل سطح رطوبت بسیار مهم است. رطوبت بالا و جریان هوای نامناسب می‌تواند رشد هاگ‌های قارچی را تشویق کند، درحالی‌که گردش هوای ناکافی ممکن است تجمع عوامل بیماری‌زای مضر را افزایش دهد.
• مدیریت پسماند: بستر باقی‌مانده، میسلیوم مرده و قارچ‌های آلوده باید بادقت جمع‌آوری و دفع شوند. زباله‌های انباشته شده می‌توانند بیماری‌ها و آفات را در خود جای دهند و منبع عفونت برای محصولات آینده ایجاد کنند.

عوامل بیماری و آفات رایج در کشت قارچ انوکی

کشت قارچ انوکی می‌تواند تحت‌تأثیر انواع مختلف عوامل بیماری‌زا و آفات، از جمله بیماری‌های قارچی، عفونت‌های باکتریایی، حشرات و نماتدها قرار گیرد. در ادامه، هر یک از این موارد را به‌صورت مختصر بررسی می‌کنیم، از جمله نحوه عفونت، علائم و بهترین شیوه‌های پیشگیری و درمان.

 

بیماری‌های قارچی

بیماری‌های قارچی در کشت قارچ‌ها بیشترین سهم را دارند. آنها به عنوان آلودگی و میکروارگانیسم رقیب، سبب آسیب به محصول خواهند شد.

کپک سبز (Trichoderma spp)

کپک تریکودرما (Trichoderma) از جمله مشکل‌سازترین عوامل بیماری‌زا در کشت انواع قارچ هستند که به‌عنوان میکوپارازیت شناخته می‌شوند. تریکودرما با میسلیوم میزبان رقابت می‌کند و در نهایت با پوشاندن سطح بستر و خفه کردن آن، باعث کاهش شدید یا ازبین‌رفتن محصول می‌شود.

نشانه‌ها: به شکل یک کپک سبز بر روی بستر از رشد میسلیوم جلوگیری می‌کند.

روش پیشگیری و کنترل:

• با اجرای قوانین بهداشت فردی و جمعی
• پایش مکرر و دائمی بستر برای تشخیص زودهنگام علائم بیماری
• پاستوریزاسیون یا استریل کردن بستر قبل از تلقیح با اعمال حرارت (خیساندن در دمای 60 درجه سانتیگراد به مدت 30 دقیقه)، موجب ازبین‌بردن هاگ‌های تریکودرما خواهد شد.
• کنترل بیولوژیکی با استفاده از باسیلوس آمیلولیکوئیفاسینس از طریق رقابت برای فضا و منابع، به سرکوب رشد تریکودرما کمک می‌کند.
• استفاده از مواد شیمیایی مانند پروکلراز یا کاربندازیم نیزمؤثر است.

نکته مهم:  در هنگام استفاده از این مواد به مقدار لازم باید توجه کرد.

بیماری تارعنکبوت (Cladobotryum)

اشکال مختلف کپک تارعنکبوتی مانند Cladobotryum Dendroides قارچ‌های انوکی را تهدید می‌کنند. این بیماری مانند یک‌ توده سفید شبیه به تار عنکبوت در سراسر بستر ایجاد می‌کند که باعث آلوده‌شدن اندام‌های بارده محصول می‌شود.

نشانه‌ها: ریسه‌های سفید به شکل تارعنکبوت بر روی سطح بستر. این توده‌ها کلاهک‌ها را می‌پوشانند و باعث پوسیدگی آنها می‌شوند.

روش درمان:

• کنترل رطوبت و گردش هوا: کم‌کردن میزان رطوبت سطح بستر و ایجاد تهویه مناسب شرایط را برای کاهش این آلودگی مهیا می‌کند.
• خارج‌کردن آلودگی‌ها: تمامی قارچ‌های آلوده و یا بسترهای آلوده را از سالن کشت، خارج و نابود کنید.
• می‌توان از سموم قارچ‌کش‌ استفاده کرد، اما باید بادقت استفاده شوند، زیرا Cladobotryum می‌تواند به‌سرعت مقاومت ایجاد کند.
• روش IPM : استفاده از روش‌های تلفیقی مبارزه با بیماری‌ها (IPM) به طور مؤثر از این بیماری جلوگیری می‌کند.

آسپرژیلوس یا کپک زرد (Aspergillus spp)

رطوبت زیاد و دمای بالا باعث فعال‌شدن این بیماری می‌شود. قارچ آسپرژیلوس معمولاً محصول را آلوده نمی‌کند اما بستر را غیرقابل‌استفاده می‌کند.

نشانه‌ها: لکه‌های زرد، سبز یا سیاه پودری روی بستر، عدم رشد میسلیوم، بوی کپک.

روش‌های پیشگیری و کنترل: خشک نگه‌داشتن محیط آماده‌سازی بستر، فیلتراسیون مناسب هوا در سالن، پاستوریزاسیون دقیق بستر، پاک‌سازی نقاط آلوده و افزایش تهویه، استفاده از مواد شیمیایی تنها در صورت نیاز.

 

پنسیلیوم (Penicillium spp)

این بیماری در دماهای پائین و حتی سردخانه‌ای نیز رشد می‌کند و به‌سرعت روی بستر قارچ یا قارچ‌های برداشت شده ظاهر می‌شود.

نشانه‌ها: لکه‌های آبی، سبز پودری روی بستر یا سطح قارچ، کند شدن رشد میسلیوم.

روش‌های پیشگیری و کنترل: خشک و سرد نگه‌داشتن سالن پس از برداشت، نظافت سطوح سردخانه، کنترل رطوبت سالن، خارج‌کردن قارچ‌های آلوده، بهبود جریان هوا.

 

موکور یا کپک سیاه (Mucor spp)

گونه‌ای از کپک‌های بیماری‌زا با رشد بسیار زیاد که در محیط‌های مرطوب رشد می‌کند. این بیماری در قارچ انوکی معمولاً به بستر قارچ حمله می‌کنند.

نشانه‌ها: توده‌های پشمی سفید که خیلی سریع سیاه می‌شوند، بوی ناخوشایند، مرطوب شدن بیش از حد بستر.

روش‌های پیشگیری و کنترل: کاهش رطوبت اضافی، تهویه مناسب و کافی، نظافت محیط و استریل بستر، حذف بسترهای آلوده، کنترل دما و جلوگیری از تعریق داخل کیسه‌ها.

 

بیماری‌های باکتریایی

بیماری‌های باکتریایی نیزیکی دیگر از عوامل خارجی هستند که محصول را تهدید می‌کنند.

گال طوقه یا تومور قارچ (Brucella pseudogrignonensis)

عامل تولید بیماری باکتریایی تقریباً جدید که باعث رشد تومور (برآمدگی) بر روی اندام‌های میوه‌ای قارچ‌ انوکی می‌شود. این باکتری میسلیوم را آلوده می‌کند، از میوه‌دهی مناسب جلوگیری کرده و رشد آن را غیرطبیعی می‌کند.

نشانه‌ها: برآمدگی‌های تومور شکل روی قارچ، بافت‌های تغییر شکل داده، عدم توانایی قارچ در تشکیل اندام میوه‌ای مناسب. این علائم در نهایت باعث ازبین‌رفتن محصول می‌گردد.

روش درمان:

• کنترل بذر و بستر: تهیه و استفاده از بستر و یا بذرهای پاک و عاری از هرگونه بیماری بسیار مهم است.
• گندزدایی باحرارت: اجرای صحیح مرحله گندزدایی یا از بین بردن میکروب‌ها (استریلیزاسیون) قبل از شروع تلقیح از شیوع بسیاری از عفونت‌های باکتریایی جلوگیری می‌کند.
• استفاده از مواد شیمیایی ضدباکتری.

 

پوسیدگی سیاه (گونه‌های سودوموناس)

این بیماری از طریق باکتری سودوموناس به‌وجود می‌آید که عامل ایجاد لکه‌های قهوه‌ای‌رنگ تیره یا لکه‌های خال‌دار روی کلاهک قارچ انوکی است. ازآنجائی‌که این باکتری برای رشد قارچ نیز مفید است روش مبارزه با آن دشوار است.

نشانه‌ها: وجود لکه‌های کوچک و نامنظم زردرنگ بر روی کلاهک قارچ (این تغییر رنگ در ابتدا از زردکم رنگ یا قهوه‌ای مایل به زرد تا قهوه‌ای روشن است.)

روش کنترل:

این بیماری درمان خاصی ندارد اما می‌توان از طریق چند راهکار، از وقوع آن پیشگیری نمود.

• قارچ‌های آلوده باید به‌آرامی جابجا و منتقل شوند و در جای تمیز، خشک و خنک نگهداری شوند.
• از ابزار و تجهیزات پاک و استریلیزه استفاده گردد.
• به‌طور مکرر و منظم از نمونه‌های قارچ‌ها آزمایش گرفته شود تا عفونت باکتریایی در همان ابتدا تشخیص داده شود.

پوسیدگی نرم باکتریایی

یک بیماری مخرب که باعث پوسیدگی، آبکی و لزج شدن قارچ‌های انوکی می‌شود. رطوبت بالا، تراکم و تهویه ضعیف، تجزیه را تسریع می‌کند. بافت‌ها نرم می‌شوند و به‌راحتی له می‌شوند و بوی نامطبوعی ایجاد می‌کنند. این بیماری به‌سرعت در طول برداشت و ذخیره‌سازی، به‌ویژه هنگامی که قارچ‌ها گرم بسته‌بندی می‌شوند یا با خشونت حمل می‌شوند، گسترش می‌یابد.

علائم: ساقه‌ها و کلاهک‌های نرم، آبکی و له شده، سطح لزج و بوی بد، فروپاشی سریع بافت، لکه‌های مرطوب که در سراسر خوشه‌ها پخش می‌شوند

راه‌های پیشگیری و درمان: تهویه مناسب محیط، قارچ‌ها را بلافاصله پس از برداشت خنک کنید (شوک دمایی)، ابزار و سطوح را ضدعفونی کنید، از جابجایی بیش از حد و ضربه‌ به محصولات جلوگیری نمایید.

 

لکه باکتریایی

این بیماری لکه‌های زرد و قهوه‌ای روی کلاهک و ساقه‌های قارچ انوکی ایجاد می‌کند و معمولاً توسط Pseudomonas tolaasii ایجاد می‌شود. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که آب روی سطوح قارچ باقی بماند. لکه‌های قهوه‌ای کیفیت و ماندگاری محصول را کاهش می‌دهند، اما می‌توان با رطوبت مناسب، جریان هوا، بهداشت و جلوگیری از آبیاری زیاد یا مه پاشی روی قارچ‌های درحال‌رشد، آن را به حداقل رساند.

علائم: لکه‌های زرد، طلایی یا قهوه‌ای، تغییر رنگ در امتداد ساقه‌ها، ایجاد لجن سطحی در موارد حاد.

راه‌های پیشگیری و درمان: جلوگیری از باقی ماندن قطرات آب روی سطوح قارچ با بهبود جریان هوا و کنترل رطوبت، ضدعفونی‌کردن ابزارها و سطوح سالن کشت، عدم آبیاری از جهت بالا.

پوسیدگی نرم پکتینولیتیک

این بیماری قارچ‌های انوکی را له و شفاف می‌کند. نگهداری در جای گرم، آسیب در اثر ضربه و رطوبت بالا آن را تسریع می‌کند.

علائم: بافت‌های له شده، لزج و شفاف، فروپاشی سریع تحت‌فشار کم، خوشه‌های مرطوب و نشت‌کننده، پخش‌شدن در طول انبارداری.

راه‌های پیشگیری و درمان: خنک‌کردن سریع پس از برداشت، استفاده از بسته‌بندی تمیز و خشک، نگهداری در دمای پایین.

 

پوسیدگی ترش

این پوسیدگی باعث بوی اسیدی و فساد مرطوب و لزج می‌شود. وقتی قارچ‌ها در جای گرم یا با رطوبت بیش از حد نگهداری شوند، به‌سرعت پخش می‌شود. پوسیدگی ترش بر ماندگاری و قابلیت فروش تأثیر منفی فراوانی می‌گذارد.

علائم: بوی ترش یا اسیدی، پوسیدگی لزج و مرطوب، خوشه‌های چسبنده یا نشتی، فساد سریع در بسته‌بندی

روش پیشگیری و درمان: بلافاصله پس از برداشت خنک شود، از بسته‌بندی خشک و قابل‌تنفس استفاده شود، رطوبت را در انبار کنترل کنید، از آب‌بندی قارچ‌های گرم خودداری کنید.

 

آفات و حشرات

آفات نیز بخش مهمی از عوامل تهدیدکننده محصول هستند. برخی از آنها علاوه بر اینکه باعث آسیب به محصول می شوند، ناقل عوامل بیماری‌زا نیز هستند.

 

مگس‌ سیارید (Sciaridae)

آفت‌ رایج در مراکز کشت و پرورش قارچ است که به‌عنوان ناقل بیماری‌زای قارچی مانند Trichoderma و Cladobotryum مشخص می‌شوند. لارو این مگس‌ نیز از میسلیوم قارچ تغذیه می‌کند و باعث نابودی یا کاهش کیفیت آن خواهد شد.

نشانه‌ها: حضور مگس‌های ریز و کوچک در اطراف میسلیوم و سالن کشت

روش کنترل:

• استفاده از تله‌های چسبناک یا حرارتی، حشرات برای ازبین‌بردن آنها
• بکارگیری حشره‌کش‌های شیمیایی

 

کنترل آفات و بیماری‌ها در مراحل مختلف کشت قارچ انوکی

در مراحل مختلف پرورش قارچ انوکی، روش های کنترل و مدیریت آفات و بیماری‌ها متفاوت است. نظارت دقیق هریک از این مراحل باعث تولید محصول با حداکثر کیفیت و بالاترین میزان باردهی می‌شود.

 

 آماده‌سازی و ضدعفونی بستر

آماده‌سازی و ضدعفونی بستر بهترین روش برای جلوگیری از ورود عوامل بیماری‌زا است. گندزدایی صحیح و پاستوریزاسیون صحیح بستر از ورود عوامل بیماری‌زا و یا آلاینده‌های باکتریایی جلوگیری می‌کند. همچنین این روش میکروارگانیسم‌ها و آفات مضری را که امکان ورود دارند و بر روی کیفیت محصول اختلال ایجاد می‌کنند را از بین می‌برد. مهم‌ترین بیماری‌های این مرحله عبارت‌اند از:

• تریکودرما (Trichoderma spp)
• آسپرژیلوس (Aspergillus spp)
• پنسیلیوم (Penicillium spp)
• موکور (Mucor spp)
• باسیلوس اسپورزا (Bacillus spp) – آلودگی حرارتی
• کپک‌های حرارت دوست (Thermophilic molds)
• باکتری‌های فاسدکننده بستر (Substrate-contaminating bacteria)

 

مرحله تلقیح و انکوباسیون (رشد میسلیوم)

مرحله انکوباسیون یا رشد میسلیوم در سراسر بستر دارای اهمیت بسیار زیادی است. این مرحله برای ایجاد میسلیوم سالم قارچ که پایه و اساس میوه‌دهی است حیاتی و مهم است. مهم‌ترین بیماری‌های این مرحله عبارت‌اند از:

• تریکودرما (Trichoderma spp)
• پنسیلیوم (Penicillium spp)
• آسپرژیلوس (Aspergillus spp)
• موکُر / کپک سیاه (Mucor spp)
• کپک سبز زیتونی (Cladobotryum spp)
• باکتری‌های مولد لکه (Bacterial blotch)
• کپک‌های سیاه و قهوه‌ای محیطی (Various black molds)

 

مرحله باردهی (رشد قارچ)

پس از اینکه میسلیوم به طور کامل بستر را اشغال کرد، مرحله میوه‌دهی آغاز می‌شود و قارچ‌ها شروع به رشد می‌کنند. این مرحله نیازمند توجه دقیق به مدیریت آفات و بیماری‌هاست تا از اندام‌های میوه‌دهی سالم و باکیفیت بالا اطمینان حاصل شود. در این مرحله، بیماری‌ها و آلودگی‌های مختلف می‌توانند به رشد قارچ آسیب بزنند و تولید را تحت‌تأثیر قرار دهند.

مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

• کپک سبز یا تریکودرما
• تارعنکبوت یا کلادوبوتروم
• کپک زنگ قرمز یا آکروستالاگموس
• باکتری لیسریا
• مگس‌های قارچی

 

مرحله برداشت محصول و مدیریت پس از آن

بعد از رشد کامل قارچ‌ها مرحله برداشت خواهد بود که دارای اهمیت بسیار زیادی است. انتقال صحیح قارچ‌ها به محل نگهداری و مدیریت صحیح آنها برای حفظ کیفیت محصول و جلوگیری از آلودگی بسیار مهم است. مهم‌ترین این بیماری‌ها عبارت‌اند از:

• قارچ‌زدگی باکتریایی (Bacterial Soft Rot)
• لکه باکتریایی (Bacterial Blotch)
• پوسیدگی نرم پکتیکی (Pectinolytic Soft Rot)
• کپک سبز (Trichoderma spp)
• کپک سیاه (Mucor spp)
• آسپرژیلوس (Aspergillus spp)
• پنسیلیوم (Penicillium spp)
• کپک‌های سطحی سردخانه‌ای (Cold-storage molds)

 

 

اﺳﺘﺮاﺗﮋیﻫﺎی ﮐﻠﯽ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ آﻓﺎت و ﺑﯿﻤﺎریﻫﺎ (IPM)

این روش عبارت است از استفاده هم‌زمان از چندین روش برای دفع و یا نابودی بیماری‌های قارچ انوکی، به طوریکه کمترین میزان خسارت به محیط‌ زیست و بستر کشت قارچ وارد گردد.

مهم‌ترین این روش‌ها عبارت‌اند از:

• روش‌های بیولوژیکی که در آن از حشرات مفید مانند کفشدوزک‌ها برای ازبین‌بردن آفات و بیماری‌ها استفاده می‌شوند.
• روش‌های فیزیکی مانند استریل کردن محیط و بستر کشت، استفاده از بخار و نور فرابنفش، چسب‌های زرد، کنترل رطوبت محیط و تهویه مناسب.
• روش‌های شیمیایی که در آن از حشره‌کش‌های بی‌ضرر مانند صابون حشره‌کش یا روغن چریش با اعمال دستورالعمل‌های صحیح استفاده می‌شوند.
• مدیریت محیطی که شامل کنترل دقیق شرایط محیطی گلخانه، نور و استفاده از صافی‌های هوا برای جلوگیری از ورود آفات است.
• پایش مستمر که در این شیوه با کنترل دائم و مرتب محیط کشت اقدام به شناسایی زودهنگام آفات و بیماری‌ها می‌کند. همچنین با ثبت داده‌ها و تحلیل روند مراحل پرورش قارچ به مدیریت بهتر و پیش‌بینی مشکلات می‌پردازد.

 

نتیجه‌گیری

نظارت دقیق بر بیماری‌های قارچ انوکی از مرحله اولیه کشت تا مرحله برداشت، بسیار ضروری و مهم است. گندزدایی و پاستوریزاسیون بستر کشت، برای جلوگیری از آلودگی‌ها و حفظ شرایط محیطی مناسب است. این اقدامات برای کنترل و از بین‌بردن آفات، بیماری‌ها و جلوگیری از شیوع آنها لازم است. برای به‌حداقل‌رساندن استفاده از مواد شیمیایی روش‌های کنترل بیولوژیکی و مدیریت تلفیق آفات (IPM) بسیار کارآمد است. در مرحله برداشت و پس از برداشت رعایت دستورات ایمنی برای کاهش تلفات قارچ انوکی و افزایش بازدهی بسیار کارآمد است.

 

مولف:

گردآوری و تالیف توسط تیم تحریریه هاگ
کپی فقط با ذکر منبع مجاز است.
منابع:

• sciencedirect.com
• fao.org
• extension.psu.edu
• researchgate.net
• sciencedirect.com
• scholar.google.com
• fda.gov
• foodpoisonjournal.com